Kolposkopia polega na oglądaniu powierzchni szyjki macicy, dolnej części jej kanału oraz pochwy i sromu przy pomocy urządzenia optycznego - kolposkopu. Jest to mikroskop, przy użyciu którego można uzyskać "trójwymiarowy obraz", w powiększeniu od 4 do 50 razy (a przy użyciu kolpomikroskopu - do 400 razy). W badaniu ocenia się strukturę przestrzenną nabłonka, jego barwę, układ i przejrzystość oraz rysunek naczyń krwionośnych. Na tej podstawie opracowano kolposkopową klasyfikację zmian szyjki macicy:
Stwierdzenie obecności zmian z 2 i 3 grupy jest wskazaniem do pobrania wycinków celowanych lub pobrania wymazów cytologicznych z kanału szyjki macicy.
Kolposkopia pozwala w ciągu kilku minut ustalić rozpoznanie, podjąć odpowiednie decyzje dotyczące terapii i w niektórych przypadkach przystąpić od razu do leczenia. Badanie umożliwia wykrycie przedklinicznych postaci raka szyjki macicy (wyleczalność w tym stadium choroby wynosi 100%).
Dokładność diagnostyczna kolposkopii dla raka szyjki macicy oceniana jest na 79 - 97%, a cytodiagnostyki - w granicach 77 - 98%, podczas gdy dokładność diagnostyczną obu metod stosowanych łącznie ocenia się na 90 - 100%.
Badanie kolposkopowe może także służyć pobraniu wycinka celowanego, określeniu zakresu zabiegu na szyjce macicy, pochwie i sromie przed planowaną operacją chirurgiczną oraz ocenie czy po interwencji elektrochirurgicznej lub chirurgicznej zmiana chorobowa została usunięta w całości.
Pobranie materiału do badania histopatologicznego w celach rozpoznawczych.
Ocena zmian chorobowych w kanale szyjki macicy, sugerujących dysplazję.
Ocena raka przedinwazyjnego w kanale szyjki macicy.
Ocena wczesnego raka naciekającego szyjki macicy.
Ocena zmian kolposkopowych zaliczanych do 2. i 3. grupy.
Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Zwykle jednak kolposkopia jest poprzedzona wykonaniem wymazów cytologicznych z szyjki macicy celem zwiększenia czułości diagnostycznej badania.
W okresie kilku dni przed badaniem nie powinno się współżyć seksualnie dokonywać irygacji pochwy ani poddawać się badaniu ginekologicznemu gdyż może to wpłynąć niekorzystnie na ocenę obrazu kolposkopowego. Badania nie wykonuje się w okresie krwawienia miesiączkowego.
Badanie wykonuje się przy ułożeniu grzbietowym (na fotelu ginekologicznym). Pacjentce zakłada się dopochwowo wziernik samotrzymający, co pozwala uwidocznić część pochwową szyjki macicy. W przypadku trudności w uwidocznieniu szyjki macicy lekarz korzysta z pomocy osoby trzymającej wziernik. Następnie do pochwy wprowadza się specjalny wziernik (tubus z układem optycznym) i przystępuje do oglądania.
Przed usunięciem wydzieliny pokrywającej szyjkę macicy badający ogląda tarczę części pochwowej. Charakter tej wydzieliny pozwala wstępnie wnioskować o biologii pochwy i przyczynach np. upławów. Drugie oglądanie lekarz wykonuje po zmyciu części pochwowej roztworem 0,9% chlorku sodu. Trzecie oglądanie następuje po przemyciu części pochwowej 3% roztworem kwasu octowego lub 5% roztworem kwasu mlekowego. Jest to najważniejszy etap badania kolposkopowego, w którym wnioskuje się o charakterze zmian. W przypadku podejrzenia o dyspalazję dużego stopnia lub o zmiany nowotworowe, badanie zostaje zakończone pobraniem przez lekarza wycinka celowanego i wyskrobin z kanału szyjki macicy. Pobranie wycinka wykonuje się po uprzednim ostrzyknięciu szyjki macicy środkiem znieczulającym (lignokainą). Badanie kolposkopowe często kończy się barwieniem szyjki macicy jodyną.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi rysunkami lub zdjęciami fotograficznymi.
Badanie trwa od kilku do kilkunastu minut.
Przed badaniem
Przebyte choroby narządu rodnego, liczba porodów, data ostatniej miesiączki.
Ewentualne współżycie seksualne, irygacja pochwy lub badanie ginekologiczne, które miały miejsce przed kilkoma dniami.
Uczulenie na związki jodu.
Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).
W czasie badania
Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból).
Nie ma specjalnych zaleceń. W przypadku gdy pobrano wycinki z szyjki macicy, zaleca się nie współżyć seksualnie przez okres 7 dni.
Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentek w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.